(Trang 19)
I. QUAN NIỆM, Ý NGHĨA, CƠ SỞ HÌNH THÀNH VÙNG
1. Quan niệm
a) Vùng
Có nhiều cách hiểu khác nhau về “vùng” tuỳ thuộc vào các phạm trù khác nhau nhưng nhìn chung vùng là một lãnh thổ bao gồm các yếu tố cấu thành có mối quan hệ với nhau, đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển của lãnh thổ đó và có mối quan hệ với các lãnh thổ khác.
– Vùng được đề cập dưới góc độ địa lí là có một số đặc điểm cơ bản sau:
– Vùng là một lãnh thổ có ranh giới xác định, mang tính pháp lí hoặc ước lệ, bao gồm các bộ phận cấu thành có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và với không gian bên ngoài.
– Vùng là một bộ phận của lãnh thổ quốc gia, có những đặc điểm riêng về mặt tự nhiên, kinh tế – xã hội để có thể phân biệt và hoạt động trong mối quan hệ với các vùng khác trong tổng thể của cả nước.
– Sự tồn tại của vùng là khách quan và mang tính lịch sử. Số lượng và quy mô của vùng có thể thay đổi theo các giai đoạn phát triển của đất nước.
b) Vùng kinh tế
Hệ thống vùng kinh tế được phân chia nhằm hoạch định chiến lược, kế hoạch và quản lí quá trình phát triển theo lãnh thổ của một quốc gia. Có ba loại vùng kinh tế:
(Trang 20)
– Vùng kinh tế – xã hội (vùng kinh tế tổng hợp, vùng kinh tế trọng điểm, vùng kinh tế ngành (nông nghiệp, công nghiệp, du lịch,...))
– Vùng kinh tế – xã hội (hoặc vùng kinh tế tổng hợp, vùng kinh tế): Theo Nghị định 92/2006/NĐ-CP của Chính phủ: “Vùng kinh tế – xã hội là một bộ phận của lãnh thổ quốc gia, gồm một số tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có các hoạt động kinh tế – xã hội tương đối độc lập, thực hiện sự phân công lao động xã hội của cả nước. Đây là loại vùng kinh tế hoạch định chiến lược và quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội theo lãnh thổ cũng như để quản lí các quá trình phát triển kinh tế – xã hội trên mỗi vùng của đất nước”.
– Vùng kinh tế trọng điểm: Theo Nghị định 92/2006/NĐ-CP của Chính phủ: “Vùng kinh tế trọng điểm là một bộ phận của lãnh thổ quốc gia, hội tụ các điều kiện và yếu tố phát triển thuận lợi, có tiềm lực kinh tế lớn, giữ vai trò động lực, đầu tàu thúc đẩy sự phát triển chung của cả nước”.
– Vùng kinh tế ngành là một loại vùng kinh tế được hình thành nhằm mục tiêu tổ chức, khai thác có hiệu quả các nguồn lực của vùng cho một ngành kinh tế. Ở Việt Nam, có ba loại vùng kinh tế ngành chủ yếu là vùng nông nghiệp, vùng công nghiệp và vùng du lịch.
2. Ý nghĩa của vùng
Việc hình thành vùng có ý nghĩa hết sức quan trọng trong phát triển kinh tế – xã hội của mỗi quốc gia nhằm khai thác hợp lí các nguồn lực, tổ chức và quản lí có hiệu quả nền kinh tế theo lãnh thổ, trên cơ sở phân công lực lượng sản xuất một cách phù hợp.
– Hình thành vùng kinh tế góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội của cả nước.
– Mỗi vùng có những đặc trưng riêng về các yếu tố cấu thành, tạo tiền đề cần thiết nhằm khai thác, sử dụng hợp lí các nguồn lực của lãnh thổ.
– Mỗi vùng có khả năng khai thác lãnh thổ khác nhau, xu hướng phát triển cũng không giống nhau. Như vậy, sự hình thành vùng sẽ giúp các nhà quy hoạch, quản lí xác lập cơ cấu tổng thể các ngành kinh tế, trên cơ sở phân bố tốt hơn nguồn lực sản xuất của vùng.
(Trang 21)
3. Cơ sở hình thành vùng trên nền kinh tế đất nước
Vùng được hình thành trên cơ sở các nhân tố nội vùng và các nhân tố bên ngoài.
– Các nhân tố nội vùng
Vùng kinh tế được hình thành trên cơ sở góp nhóm các lãnh thổ nhỏ hơn có sự tương đồng nhất định về các nhân tố cấu thành (vị trí địa lí, đặc điểm tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên, đặc điểm kinh tế – xã hội). Đây là các nhân tố nền tảng, là nguồn lực nội tại, cơ sở cho sự hình thành và phát triển của mỗi vùng kinh tế.
+ Vị trí địa lí: có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc xác định phạm vi lãnh thổ của vùng, khả năng phát triển kinh tế trong vùng và mở ra các mối liên kết bên ngoài.Các điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên là cơ sở vật chất cho sự hình thành và khả năng phát triển chuyên môn hoá và phát triển tổng hợp của mỗi vùng. Mỗi vùng có lợi thế cạnh tranh khác nhau, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội.
+ Các điều kiện kinh tế – xã hội: Các yếu tố dân cư và nguồn lao động, cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất – kĩ thuật, vốn và khoa học công nghệ; đường lối chính sách của nhà nước có vai trò quyết định với sự hình thành, hướng phát triển và việc tổ chức không gian kinh tế – xã hội trong vùng.
– Các nhân tố bên ngoài
Các mối quan hệ liên vùng, khu vực và quốc tế: nguồn vốn và đầu tư công nghệ từ bên ngoài; bối cảnh quốc tế và khu vực,... cùng có tác động mạnh đến sự phát triển của các vùng trong bối cảnh toàn cầu hoá.
? Dựa vào nội dung mục I, hãy trình bày:
– Quan niệm về vùng, vùng kinh tế, ý nghĩa của vùng trong nền kinh tế quốc gia.
– Cơ sở hình thành vùng, vai trò của mỗi nhóm nhân tố.
